Temerrüt nedir, temerrüde düşmek ne demek?

Alacaklı taraf ile borçlu taraf arasındaki bir durumu ifade eden temerrüt, her iki taraf için de farklı anlamlar gösterir. Ancak genel haliyle borçlu tarafın, hukuka aykırı bir şekilde borcunu ödeyememesini ifade eder. Bireyler veya şirket, dernek, vakıf gibi organizasyonlar tarafından kullanılan borçlar sözleşmesi uyarınca, borçlu tarafın kararlaştırılan hüküm ve koşullara göre borçlarını ödeyememesi durumu da temerrüde düşmek anlamına gelir. İçeriğimizde temerrüt şartları başta olmak üzere konu hakkındaki merak edilenleri bulabilirsin.

Temerrüt nedir?

Borçlu taraf, borç sözleşmesinin kararlaştırılan hüküm ve koşullarına göre borç verene borçlarını ödeyemezse temerrüt ortaya çıkar. Temerrüde düşmek ne anlama gelir onu ifade etmek gerekirse; borçlunun bu vaziyeti de temerrüde düştüğünü ifade eder.Alınan bir ipotek kredisi gibi teminatlı borçlarda veya kredi kartları gibi teminatsız borçlarda temerrüt meydana gelebilir. Bununla beraber temerrüt, borçlu taraf ve alacaklı tarafa göre de ikiye ayrılır. Yukarıda bahsedildiği üzere, borçlunun borçlarını gereken zamanda ödeyememesi borçlu temerrüdünü ortaya çıkarır. İkinci temerrüt türünde ise bu defa alacaklı taraf, belirlenen koşullara göre kendisine ödenen borcu kabul etmiyor. Bu durum ise “alacaklı temerrüdü” olarak ifade edilir.

Temerrüdü anlamak

Bir ev tarafından teminat altına alınan bir ipotek kredisi veya bir şirketin varlıkları ile teminat altına alınan bir işletme kredisi gibi teminatlı borçlarda temerrüt meydana gelebilir. Borçlunun zamanında borcunu ödemediği tarihte temerrüde düşülür. Yani borçlunun zamanında ödeme yapmaması veya krediyi güvence altına almak için kullanılan teminatın tehlikeye girmesi durumunda kredi temerrüde düşebilir. Tahvilleri için gerekli kupon ödemelerini yapamayan bir şirket de temerrüde düşer.

Kredi kartı kullanımı gibi teminatsız borçlarda da banka müşterileri temerrüde düşebilir. Dolayısıyla temerrüt kavramı; yalnızca kişiler bazında değil, şirketler ve organizasyonlar çapında da ortaya çıkabilir. Bir temerrüt, borçlunun kredi puanını düşüreceği için gelecekte borç alma, kredi çekme olasılığını da düşürebilir. Bu nedenle borçlu taraf, borç veren taraf ile anlaşarak veya ödeme şeklini değiştirerek temerrütten kaçınmaya çalışabilir.

Türk Borçlar Kanunu’nda temerrüt

• Türkiye’de temerrüt durumu, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 117. maddesi ve devamındaki maddeler ile düzenlenir.
• Buna göre peşin, hemen ödenmesi gereken bir borcun borçlusu, alacaklı tarafın uyarısı ile temerrüde düşmüş olur.
• Alacaklı tarafın uyarı zorunluluğuna karşı istisnai durumlar bulunur. Örneğin, borç sözleşmesinde borcun ödeneceği tarih belirlenmişse ve bu süre içinde borçlu taraf borcunu ödememiş ise bir uyarı olmaksızın borçlu yine temerrüde düşer.
• Temerrüde düşen borçlu, bu durumda bir kusuru olmadığını kanıtlayabilirse gecikme tazminatı söz konusu olmaz. Ancak borçlu taraf bunu ispatlayamazsa, borcun gecikmeli ödenmesinden dolayı alacaklı tarafın uğradığı zararı da gidermek zorunda. Bu durum “gecikme tazminatı” olarak açıklanır.

Teminatlı borç ve teminatsız borçta temerrüt nedir?

Borçlar, bir teminat sunulması veya sunulmamasına göre de ikiye ayrılır. 

• Teminatlı borçlarda, borçlunun ipoteği ödemede temerrüde düşmesi durumunda banka, ipotek sağlayan bir eve haciz getirebilir. Borçlunun taşıt kredisinde temerrüde düşmesi durumunda da borç veren taraf, araca el koyabilir.
• Teminatsız borçlara ise kredi kartları üzerinden örnek verilebilir. Buna göre, kredi kartı borcu zamanında ödenmedikten belli bir süre sonra borçlu taraf temerrüde düşebilir. Bu durumda kredi kartı borcuna gecikme faizi de eklenir.

Temerrüt faizi ne demek?

Temerrüt faizi, ödemeleri zamanında yapılmayan borçla uygulanan bir faiz türü. Aynı zamanda borcun temerrüde düşmesinin ardından uygulanan yasal bir faiz çeşidi. Bu açıdan temerrüt faizlerine, gecikme faizi demek de mümkün. TCMB tarafından yayımlanan bilgilere göre, 2024 yılında mal ve hizmet tedarikindeki geç ödemelerde temerrüt faiz oranı yıllık %48 olarak yer alır.

Borçlu temerrüdünün koşulları neler?

Borçlu temerrüdünün şartları genel olarak 4’e ayrılır:

• Borcun vadesinin gelmesi: Bir borcun muaccel (hemen ödenmesi gereken) olması, başka bir deyişle ödeme gününün gelmiş olması en önemli temerrüt şartları arasında bulunur. Bununla beraber, borçlu tarafın borcunu ödemekten kaçınması seçeneği de mevcut. Örneğin; vadesi gelen borç zaman aşımına uğramış olabilir. Böyle bir durumda borçlu taraf, zaman aşımını öne sürüp temerrüde engel olabilir.
• Borçlunun ödeme yapabilir olması: Buna “edimin ifasının mümkün olması” denir. Yani borcun ödenmesinin mümkün olduğu fakat ödenmediği durumlarda da temerrütten söz edilebilir. Ancak borcun henüz vadesi gelmeden ödenmesi imkansız hâle gelmişse bu durumda temerrütten söz edilemiyor. Böyle bir durumda imkânsızlık hükümleri uyarınca imkansızlıktan borçlunun sorumlu olup olmadığına bakılıyor.
• Alacaklının uyarı yapmış olması: Kanuna göre bir borçlunun temerrüde düşmesi için borcun vadesinin gelmiş olması (muaccel) yeterli değil. Bunun yanı sıra alacaklı tarafın, borçlu tarafa vadesi gelen borcunu ödemesi ile ilgili uyarıda bulunması gerekir. Alacaklı tarafın, borcun ödenmesine yönelik beyanı uyarı kabul edilebilir. Fakat tüccarlar arasında temerrüt için noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla, telgrafla veya kayıtlı elektronik posta sistemi ile yapılan uyarılar geçerli kabul edilir. Son olarak uyarıya gerek olmayan istisnai haller de mevcut.
• Alacaklı tarafın ödemeyi kabule hazır olması: Alacaklı taraf, yapılacak ödemeyi kabul etmiyorsa veya gerekli hazırlıkları yerine getirmiyorsa bu defa alacaklı temerrüdü ortaya çıkabilir. Bu durumda ise borçlu taraf, belirlenen vade geçse bile borçlu temerrüdüne düşmez.

*Bu içerik bir yatırım tavsiyesi değildir, sadece bilgi amacı taşır.